Tennisles via de telefoon (1 van 2)

Ik noemde laatst in een bijeenkomst over onderwijsvernieuwing dat chatGPT ruim geslaagd was voor de Havo en kansloos gezakt voor een opleiding 'met je handen' en dat werkgevers dat feit gebruiken om mensen te lokken voor het daadwerkelijk uitvoeren van bijvoorbeeld de energietransitie. Een paar uur later had ik tennisles. En de volgende dag kreeg ik een mail die me deed vermoeden dat de schrijvers ervan al jaren zitten opgesloten in een ruimte zonder ramen, achter bureaus vol schermen met KPIs.

credits:tarmanseries

Wat heeft dat nou met elkaar te maken zul je wellicht denken. Nou, mijn bijzondere brein gebruikte die 3 dingen samen om een herinnering op te halen aan een grap ongeveer 35 jaar geleden: "Heb jíj tennisles gehad? Via de telefoon zeker!" [een telefoon had toen nog geen schermpje]. Het punt daarvan is natuurlijk dat slechts spreken over tennis, zonder het te doen, of maar te kijken naar hoe het wordt gedaan, bijzonder weinig gaat helpen voor je tennis skills. JE MIST HET GEVOEL. Nou heeft tennis heel veel met gevoel te maken: muscle-memory, pijntjes, plezier, inschatten van de ander(en) op dezelfde baan, etc., maar zelfs bij het rationele denken over ogenschijnlijk emotieloze getallen is gevoel een van de verwaarloosde aspecten die ik in dit artikel ga behandelen.

Wat video fragmenten die ik ooit zag: 

- Iemand wordt verteld hoeveel dodelijke verkeersslachtoffers er in een bepaalde periode en gebied zijn en vervolgens gevraagd hoeveel ie redelijk zou vinden. Op het gegeven antwoord krijgt ie terug "Hier zijn precies zoveel mensen" en terwijl die op hem aflopen blijken dat z'n allernaasten te zijn. 

- Een docent geschiedenis met decennia ervaring, universitair geschoold in die richting, vertelt dat ie zich nooit had gerealiseerd dat de effecten van slavernij generaties zouden doorwerken. Hij is ook wel bekend als de Minister-President zonder visie, die veelvuldig heeft beweerd dat we in een ontzettend gaaf land wonen. 

- Een Tweede kamerlid die geëmotioneerd in klare taal de meest hartverscheurende statistieken uit rapporten citeert, maar voornamelijk apathische gezichtsuitdrukkingen ziet bij zijn collega's. Hij staat ook wel bekend als dossiertijger, sterk met cijfers, duidelijk hoogintelligent en behoorlijk principieel, waardoor sommigen hem liever een "functie elders" zouden zien bekleden. Ik moet bij hem denken aan een uitspraak van een ander die ongeveer zo ging: "intelligentie is het kunnen huilen bij het zien van een grafiek" 

- Cabaretier Peter Pannekoek die in TV-programma "Dit was het nieuws" over het toeslagenschandaal spreekt - wat minder onschuldig klinkt dan toeslagenaffaire - en de daarmee gerelateerde uithuisplaatsingen herdoopt tot "staatsontvoeringen".

Bovenstaande gaat grotendeels over hoe empathisch je kan en wil zijn. Deels zal het aangeboren zijn qua voorstellingsvermogen en geweten, deels afhankelijk van hoe je ouders en anderen in je omgeving het hebben voorgedaan en je hebben geholpen, maar je kunt er ook op volwassen leeftijd nog heel wat aan DOEN: Breek uit je bubbel, observeer, spreek, maar vooral doe eens mee mét i.p.v. alleen te praten óver bepaalde personen, groepen of onderwerpen. Als je nooit hebt ervaren wat zwaar fysiek werk met je doet, of hoe het is om als kind dagelijks mantelzorg te moeten verlenen, of het nodig te hebben, of in een klein flatje onder een aanvliegroute te wonen, of in een wankel boerderijtje dat tocht van de aardbevingsschade, of in een villa waar de buurman verstikkende rotzooi uit de schoorsteen laat komen of je vader uit z'n sigaretten (zelfs 7-vinkers hebben problemen).

Of dat je steeds overcomplexe formulieren door moet terwijl je bang bent dat 1 foutje er wegens je buitenlandse achternaam voor zorgt dat je helemaal geen budget meer over houdt voor eten. Of gelukkig nog nooit een naaste bent verloren, of nog nooit mentale problemen hebt gehad, dan is dat nou eenmaal lastig voor te stellen. Of dat je nog nooit zo ziek bent geweest, of zo'n hoofdpijn hebt gehad dat je überhaupt nauwelijks energie had of kon nadenken, zoals voor duizenden met Long Covid nog steeds geldt. Of dat je nog nooit last hebt gehad van de steeds ergere hitte, droogte, vervuiling door de nieuwste technologische wanbelofte.

Is dat zelf of van dichtbij ervaren je nu nog te spannend, begin dan eens met een paar goede films, documentaires en vooral boeken. Maar daarna moet je toch echt aan de slag, anders lijdt je aan cognitieve dissonantie.

Empathie betekent trouwens ook dat je kunt (mee)genieten met anderen.

Naast dat doorleven voor beter begrip, goed begrijpen, het muntje echt laten vallen zorgt, kan het gebruik van verschillende denkgereedschappen ook nog een stuk beter: o.a. representaties van gegevens, abstracties, wijsneuzen, modellen en context, handen. De meeste mensen snappen tegenwoordig wel dat een los rijtje getallen weinig inzicht gaat geven, omdat je bij het lezen van het vierde getal al niet meer weet wat het eerste was, laat staan hoe ze zich tot elkaar verhouden. Wellicht hoef je maar "grafiek" te roepen en je AI toont verscheidene opties, maar snelheid kan kwaliteit makkelijk in de weg zitten. Begin eens met het aanhaken op de belevingswereld van je publiek: honderden miljarden euro's hebben mensen geen gevoel bij, maar duizenden per persoon al een stuk meer. Of een mooie van Monica Morales: hoeveel een hart in een mensenleven verpompt vergelijken met de inhoud van een enorm gebouw waar het beoogde publiek vaak komt. Ook voor informatie geldt "use it or lose it", het consumeren is niet genoeg. Laat mensen zich dingen afvragen en relateren, want onze breinen werken associatief. Zo vroeg The UK Office for National Statistics ooit in een rapportage alvorens de getallen te tonen, eerst wat de website bezoeker dacht dat het in hun wijk én nationaal was, om het daarna pas met de werkelijke waarden te vergelijken. Opvallend was dat men er voor bepaalde in de media opgehitste onderwerpen enorm naast zat; zo schatte men het percentage moslims ongeveer 10x te hoog in, hoewel binnen de eigen wijk iets minder extreem.

Een ander denkgereedschap waarvan we het gebruik kunnen verbeteren is de abstractie. Bij deze wat voorbeelden uit de eerste hand: 

- Op de vraag wat ze van het overleg vondt met de mensen waar ze nog niet eerder mee te maken had gehad: "Abstract en veel moeilijke woorden". Reactie: "Abstracties zijn een gelaagdheid om dingen goed te beschrijven [vrij naar Edsger W. Dijkstra], dit was echter vaag. En bovenmatig gebruik van moeilijke woorden kan wijzen op het niet snappen van de materie." 

- Inhoud-vragen stellen en proces-antwoorden krijgen. 

- In termen van software(leveranciers) praten ipv in data-standaarden (betekenis) en een gebruikservaring waar mensen blij van worden. Een geoefend beeldhouwer kijkt ook nauwelijks naar z'n beitel, maar ervaart 'm als extensie van zichzelf, terwijl ie kijkt naar het blok steen waar iets uit bevrijd moet worden. 

- Dat je overlegbijeenkomsten wordt 'ingetrokken' omdat iemand vermoedt dat de gesprekspartner nóg minder een idee heeft van wat een bepaalde afkorting betekent (en dit zou maar vragen kunnen opleveren), maar ze wel heel stellig dingen op wil laten ontwikkelen. Of eentje waarin de gesprekspartners niet doorhebben dat ze allemaal iets anders willen (nog afgezien van eventuele implementatie). 

Wat zou het toch fijn zijn als, wanneer mensen iets niet weten, ze dat als een kans zien om wat te leren i.p.v. een risico voor hun (imaginaire) status. 

Of is het besef van iemand zelf, over waar hij/zij veel of weinig verstand van heeft, juist door dat gedrag ook verder vervaagd?

lees verder in deel 2