Verander je woorden, verander je wereld. Verzin eens wat nieuws!

Taal kleurt hoe we naar de wereld kijken, waar we op focussen en daarmee wat we doen.

In onze eigen (nu nog redelijk privé) gedachten kan dat een verschil maken tussen vastdenken in problemen, of omdenken naar uitdagingen. Maar taal is natuurlijk vooral een samenspel, dat sterk afhankelijk is van omstandigheden en ook nog eens met de tijd verandert ...

Credit: www.epictop10.com

Zo schrok ik toen decennia geleden een tante van me iemand uitmaakte voor sloerie, maar dat bleek daar bij die generatie sloddervos te betekenen. Een generatie die opgroeide in een tijd waarin je aan iemand z'n spraak vaak aardig kon inschatten uit welk dorp die kwam. Een tijd waarin de meeste mensen geen woord Engels spraken en bellen met het buitenland een dure aangelegenheid was, terwijl de meeste mensen überhaupt nog geen telefoon hadden. [En voor eventuele jonge lezers: een telefoon was toen een soort bizar lompe gaming headset die je met je hand tegen je hoofd moest houden en die je moest activeren middels het handmatig invoeren van lange cijfercodes op broodtrommel-formaat-aan-de-muur-geschroefde kastjes waaraan de 'headset' met een soort electriciteitssnoer verbonden was. Iedere 'broodtrommel' had zijn eigen cijfercode waarmee ie te bereiken was, die op enkele zogenaamde geheime nummers na, in huis aan huis verspreidde papieren boeken te vinden waren op basis van naam, adres, woonplaats.] En ook niet onbelangrijk: opgegroeid in een tijdperk waarin huishoudens met een auto voor de deur nog sterk in de minderheid waren, televisies niet wijdverspreid waren en er überhaupt maar een paar uur per dag iets op te zien was. Radio's [een soort beperkte Spotify die je in veel auto's nog steeds treft] waren wel wijder verspreid, maar zeker niet in ieder huis te vinden.

Er zijn dus mensen, die nu nog leven, in Nederland opgegroeid zonder enig apparaat in huis dat op enigerlei wijze informatie kon ontvangen, laat staan versturen. Kranten, brieven en heel vaak zelfs directe (!) communicatie tussen mensen boden wel beperkte mogelijkheden.

Sindsdien hebben we zoveel vooruitgang gekend dat we inmiddels worden overspoeld door informatie, zoals sommigen al een tijdje zagen aankomen.

En zonder hulp heeft ons stemgeluid ook minder bereik, want we zitten meer binnen, wonen met minder, hebben iets op of in onze oren en er is meer geluid van gemotoriseerde dingen. Waren de zojuist genoemde "vooruitgang" en "beperkte" hier op z'n minst wat eenzijdige termen? Er zit een waardeoordeel in die woorden. Als menig kind (zelf) nu wil dat mobieltjes in de klas worden verboden, kan wat (her)bezinning geen kwaad.

Dat mobieltje, iPhone, of in het duits handy, wordt door menigeen nauwelijks meer als een telefoon gebruikt overigens. We communiceren nu via 'gratis' apps die naast voordelen, vooral heel veel energie, grondstoffen en brainpower gebruiken via de data-honger van advertentie-bedrijven en andere schrikbarend goed werkende beïnvloeding. Onze 'te onderhouden vriendengroep' of 'onderwerpen om mee bezig te zijn' lijken oneindig te groeien en een doel op zich. Maar dat is slechts een deel van de mindfuck die in veel gevallen begon als een goedbedoeld stukje techniek dat nog steeds ook nieuwe voordelen krijgt. De social media gaat allang niet meer over alleen doorgeven van menselijke communicatie, maar ook over filteren en bots die niet 'alleen' meer tekstberichtjes sturen, of ons werk lijken te kunnen overnemen, maar zich in videochat voordoen als een echt persoon (waarvan een paar seconden opname is bemachtigd). Dit doet wat met vertrouwen direct tussen mensen. Een goed stuk gereedschap kan met de juiste training een verrijking zijn, voelen als een extensie van jezelf. Zijn onze handige apps dat genoeg, of zijn het meer tools against ipv for thought? Geven ze vooral veel twijfels? Hoe je die vraag beantwoord hangt erg af van schaal in tijd, gebied, groepsgrootte; Mijn advies: stel jezelf en anderen die vragen middels het proberen van ander gedrag, maar ook ander taalgebruik. Begin eens met goed luisteren naar marketing, politiek, spin, framing, ophef boven inhoud, afleiding met bijzaken boven focus op hoofdzaken, polarisatie boven begrip, one-liners, ergens 'overheen lullen', uitjouwen, schreeuwen, schelden, bedreigen en kijk vervolgens hoe die termen worden hergebruikt door goedbedoelende mensen. En begeef je zowel qua media als fysiek eens flink buiten je bubbels. Verdeel en heers is ouder dan het Christendom en ondertussen een stuk geslepener geworden. Let ook op termen waar vroeger helemaal niemand iets verkeerds mee bedoelde, maar die we met ons voortschrijdend inzicht anders tegenaan moeten kijken en dan wellicht ook anders moeten benoemen. Als je nu denkt wat een vurig betoog, dan is dat een prachtig voorbeeld om mee aan te geven hoe diep sommige dingen in onze taal en standaard gezegden zitten:

De relatieve controle van vuur bracht en brengt ons veel: o.a. warmte, bredere voedselmogelijkheden, de verbrandingsmotor en electriciteitscentrales. Daardoor kom je "vuur" in onze taal tegen geassocieerd met passie, energie, kracht, gezelligheid en meer. Ook al zijn de vlammen tegenwoordig vooral buiten ons gezichtveld, is het te veel aan verbranding de oorzaak van de klimaatramp.

Communicatie over verkeer is ook bijzonder; Als een automobilist iemand dood rijdt is de titel van het krantenartikel vaak iets als "fietser verongelukt".

Natuur is ook een graag gebruikte term, als een soort "natuur, dus goed" get-out-of-jail-free card, zelfs ingezet door mensen die duizenden varkens op elkaar proppen. Ja, toen we ooit nog natuur hadden waar de mens weinig invloed op had leefden er ook wezens waarop onze huidige varkens een beetje lijken, maar daarmee heb je het natuurlijke wel ongeveer gehad. Of je moet het over het effect op natuur willen hebben.

Maar voor je je aan nieuwe naamgeving waagt, wat inspiratie waarin je kunt shoppen om te kijken wat bij jou past:

- Als je iedereen tegen je in het harnas jaagt, krijg je niet de gewenste verandering

- Als je iedereen te vriend wilt houden of de lieve vrede wilt bewaren, krijg je ook niet de gewenste verandering en ben je een makkelijke prooi voor 'tone policing' (gezeur over de toon om af te leiden van de inhoud)

- "Dat valt toch wel mee?". Zorg dat jouw feitenkennis en taalvaardigheid is voorbereid op zowel de daadwerkelijk geïnteresseerde, als degene die jouw verhaal wil uitschakelen met creatieve drogredenen.

- Het vereist inschatten van wanneer en waarvoor iemand ontvankelijk is. Met inhaken kan je arm in arm iemand meestal beter bijsturen dan met een goedbedoelde, maar vijandig ontvangen, zet (al is er zeker een risico op aan het lijntje gehouden te worden). Als iemand klaagt over allergie, maar jij hebt een donkerbruin vermoeden dat er (ook) iets anders aan de hand blijft, kun je de suggestie doen fijnstof te gaan meten (menigeen ontdekt bovendien liever iets dan het verteld te krijgen).

- Je bent niet tegen hetgeen mensen met iets associëren, maar tegen de aspecten van dat iets zelf. Misschien kun je de associatie 'meeverhuizen'. Je kunt mensen uitnodigen voor een gezellige BBQ die niet overladen is met vlees en laten zien dat de moderne zonnespiegels een hoop gedoe schelen.

- Kom niet aan iemand z'n portemonnaie. Veel 'goedkoop' blijkt in de praktijk echter duurkoop als je het wat uitgebreider doorrekent, daar kun je mee helpen. Vergeet niet dat kleine logische investeringen voor menigeen niet te betalen zijn en misschien kan je daar ook mee helpen.

- Als iemand hormonaal helemaal is ingesteld op het maken van een veilig nestje voor het net/bijna geboren eerste nageslacht, delven oergevoelens van manlief wellicht eerder het onderspit.

- De reclamecode commissie kan je wat helpen tegen 'greenwashing'

- Onder voor- en tegenstanders zijn mensen waarbij een onderwerp diep met hun wezen verbonden is of lijkt. Motorrijders genoeg die beweerden dat het geluid onderdeel is van de belevenis, maar daar na een ritje op een electrische toch anders over denken. Biedt jij een lift aan? En ook voor de fikkiestoker bestaan allerlei alternatieven, maar voor ademen niet.

- De troubadours in de Middeleeuwen wisten al dat als iets ook maar een beetje rijmt, allitereert, grappig of ondeugend is, of lijkt op iets populairs dan blijven die woorden beter hangen. Sinds mijn dochtertje het simpele "mollenbollen" heeft geïntroduceerd krijgen molshopen veel meer aandacht.

- Draai dingen om. Misschien kan je de negatief bedoelde naamgeving van een ander juist als geuzennaam gaan gebruiken. Of maak de uitzondering gewoon, door de regel belachelijk te maken. Ooit noemden we bijna iedereen in ons basketbalteam "vieze hetero", om iemand die in ons team uit de kast was gekomen te laten blijken dat homo helemaal prima is.

- Overdrijving of juist verrassende nuance en hulpvaardigheid; je bent niet tegen de persoon.

- Let op of bepaalde genoemde positieve kenmerken nog wel inderdaad positief zijn. "Tuin op het zuiden" bijvoorbeeld.

Hopelijk zat er wat nuttigs voor je tussen. Heb je mooie voorbeelden van wat beter kan, of wat dan het alternatief is? Laat het ajb weten!. Van beide categorieën door elkaar wat voorbeelden:

- mannenvoetbal

- fossiele/plof-/stinkauto

- ontbossingskachel, huiskamerbiomassa

- iemand met afstand tot de arbeidsmarkt / maatschappij die mensen afschrijft

- onkruid/bonusplantjes

- energieverbruik (het betreft verplaatsen en omzetten naar andere vormen. Apparaten thuis zijn allemaal ook verwarming)

- stikstof (term tegenwoordig gebruikt voor stikstof, ammoniak en verschillende stikstofoxides)

- uitstootcompensatie (is zelden wat het beweert en al nooit effectcompensatie; als mensen dat niet snappen vraag ze dan eens of het goed is dat je hun loon bewaart om over 50 jaar precies dat bedrag uit te betalen)

- snelheid (km/u of slachtoffers/jaar of klimaatopwarmingsgraden/km of afstand/autoterugverdientijd)

- reistijd (levensverlenging door fietskilometers? gejaagtijd? avontuur-onderweg-tijd?)

- gratis (indirecter betaald, vaak mede door een ander). Gratis parkeren.

- winstmaximalisatie (graaigroei?)

- TRADITIE!

- schaampanelen; een heel klein aantal zonnepanelen, omdat dat het minimum is in een verplichting.

- weggooien (het is throwing away, niet throwing gone)/...

Voor betere voorbeelden moet je echt luisteren naar jonge kinderen die nog een lage 'echte' woordenschat hebben en daarom woorden verzinnen die regelmatig treffend de echte essentie weergeven en niet de complexiteit of bullshit die wij als volwassenen hebben verzonnen.

Geen doemdenken (Kooten en de Bie), maar ... [jouw taalvondst of doorvertelsel]

PS: Ter inspiratie kan ik kritische zoekers/zieners/zeggers als columnisten, punkbands en cabaretiers vaak wel waarderen, o.a. HangYouth, Rage Against the Machine, Nirvana, Boudewijn de Groot, Peter Pannekoek, Pieter Derks en Sander Schimmelpenninck, maar ook academici als Jan Blommaert (die bijvoorbeeld beweerde dat "werkgever" en "werknemer" verkeerd om zijn)